TANIM

Tiroid bezi boyunun ön tarafında, adem elması denen kıkırdak çıkıntının altında ve nefes borusunun önünde yer alan kelebek şeklinde, yaklaşık 15-20 gr. ağırlığında bir salgı bezidir. Tiroid bezinin normalden daha büyük olmasına GUATR denir.

Guatrla birlikte tiroid bezi fazla hormon salgılayabilir (hipertiroidi), yetersiz hormon salgılayabilir (hipotiroidi) ve hormon salgılaması normaldir (ötiroidi).
 

BELİRTİLERİ

Birçok faktör tiroid bezinde büyümeye yol açar. Bunların arasında en sık görülenler aşağıda sıralanmıştır.

• İyot Yetmezliği: Iyot tiroid hormonlarının yapımı için gereklidir ve primer olarak deniz ve denize yakın bölgelerde toprakta bulunur. Gelişmekte olan ülkelerde iç bölgeler ve yüksek rakımda yaşayanlarda guatrın en sık nedeni iyot eksikliğidir. Vücuda alınan iyot yerli miktarda olmayınca tiroid bezi yeterli miktarda hormon yapamaz. Bunun sonucunda hipofiz bezi TSH (tiroid stimule edici hormon) salgısını arttırarak tiroid bezini uyarır. Tiroid bezi hücreleri fazla hormon üretmek üzere büyür. Bunun sonucunda guatr ortaya çıkar..Günlük iyot ihtiyacı normalde 150 mikrogramdır,gebelikte 200 mikrogramdır.Bez 50 mikrograma kadar iyot eksikliğini tolere edebilir. Başlangıçtaki iyot yetmezliği şalgam, lahana, brokoli, karnıbahar, ceviz, soya yağı ve fasülyesi gibi guatrojen maddelerin aşırı tüketilmesiyle kötüleşebilir. Ülkemizde 2000'li yılların başından itibaren sofra tuzlarına iyot eklenmesiyle beraber iyot yetmezliğine bağlı guatr olgularında oldukca önemli gerileme sağlanmıştır.
• Graves hastalığı: Graves hastalığında bağışıklık sistemi TSI (tiroid stimule edici immünglobulin) denen bir antikor meydana getiri. Bu antikor tiroid bezini uyararak büyümesine ve fazla tiroid hormonu salgılamasına neden olur. Sonuçta guatr ve hipertiroidi ortaya çıkar.
• Hashimato hastalığı: Hashimato hastalığı da Graves hastalığı gibi bağışıklık sitemiyle ilişgili bir hastalıktır. Burada antikorlar tiroid bezini uyarmak yerine tahrip ederler. Tahrip olan tiroid hücreleri hormon üretemez ve hipotiroidi oluşur. Bunun sonucunda hipofiz bezi TSH salgısını arttırarak tiroid bezini uyarır ve guatr oluşur.
• Multinoduler guatr: Burada tiroid bezi içinde birden fazla katı veya içi sıvı dolu nodüller guatra neden olur. Nedeni tam olarak bilinmemektedir.
• Tek tiroid nodülü: Tiroid bezi içinde tek nodül gelişir. Nodüllerin çoğu iyi huyludur ve kansere yol açmaz..
• Tiroid Kanseri: Tiroid nodüllerinin çok az bir kısmı kanserli hücre içerir. Genellikle tek tarafta büyüme şeklindedir.
• Tiroid bezinin iltihabi hastaliklari (Subakut ve kronik tiroiditler)
• Hamilelik: Hamilelikte salgılanan HCG (Human chorionic gonadotropin) isimli hormon tiroid bezinde hafif büyümeye yol açar.
• Tiroid hormon olusumundaki genetik bozukluklar
• Beyinde bulunan hipofiz bezinden aşırı TSH hormonu salgılanması
• Tiroid hormonuna direnç

RİSK FAKTÖRLERİ

Guatr herkeste görülebilir. 50 yaşından sonra daha sık görülmekle beraber doğumda veya hayat boyu her yaşta ortaya çıkabilir. Guatr için bazı risk faktörleri aşağıda sıralanmıştır;

Diyetteki iyot eksikliği: İyot yetersizliği olan bölgelerde yaşayan ve iyot takviyesi yapılmayanlar guatr için yüksek risk altındadır.

Cinsiyet: Tiroid hastalıkları ve guatr kadınlarda erkeklere göre daha fazla görülür.

Yaş: 50 yaş ve üzerinde olmak riski arttırmakta.

Hastalık öyküsü: Kişisel veya ailesel otoimmün hastalık öyküsü guatr riskini arttırır.

Hamilelik ve menapoz: Nedeni tam olarak bilinmemekle beraber tiroid hastalıkları gebelik ve menapo sonrası daha sık görülür.

Bazı ilaçlar: İmmündepresan ilaçlar (bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar), antiretroviral ilaçlar, kalp hastalıklarında kullanılan amiodarone ve psikiyatride kullanılan lityum guatr riskini arttırmaktadır.

Radyasyona maruz kalma: Boyun bölgesine ışın tedavisi uygulanmış olması veya nükleer kayaya maruz kalmak guatr riskini arttırır. 
 

KOMPLİKASYONLARI (İSTENMEYEN ETKİLERİ)

Fiziksel ve kozmetik problemlere yol açmayan küçük guatrlar genellikle soruna yol açmazlar. Bununla beraber büyük guatrlar nefes darlığı, yutma zorluğu, öksürük, ses kalınlaşması gibi belirtilere neden olabilirler.Hipotiroidi ve hipertiroidi nedeniyle oluşan guatrlarda ise bunlara ait belirti ve bulgu verirler.

TANI

Guatrda tanı genellikle fizik muayene sırasında büyümüş olan tiroid bezinin saptanması ile konur. Bununla beraber guatr tiroid bezinde bir anormallik olduğunun göstergesidir ve guatra yol açan neden mutlaka araştırılmalıdır. Bu amaçla öncelikle sT3, sT4 ve TSH düzeylerine bakılarak tiroid bezinin hormon üretiminin normal sınırlarda olup olmadığı saptanır. Normalden az veya çok çalışması durumunda hipotiroidi ve hipertiroidi tanısında kullanılan ek testlere ( tiroid antikorları, ultrasonografi, tiroid sintigrafisi gibi) ihtiyaç duyulabilir.

TEDAVİ

Guatrda tedavi guatrın büyüklüğüne, belirti ve bulgularına ve guatrın nedenine göre değişiklik gösterir.

Guatr iyot eksikliğine bağlı ise ağızdan iyot içeren ilaçlar verilir. Bu guatrın bir miktar küçülmesini sağlamakla birlikte genellikle guatrın tam olarak gerilemesi beklenmez. Guatr Hashimato tiroiditi nedeniyle oluştu ve hipotiroidi mevcutsa uygulanacak tedavi tiroid hormon içeren ilaçların ağızdan verilmesidir. Bu tedavi sonucunda hipotiroidi durumu düzelmesine ve tiroid bezinde bir miktar küçülme görülmekte ancak guatr tam olarak düzelmemektedir. Bununla beraber düzenli ilaç kullanımı guatrın daha büyümesini genellikle önlemektedir.

Guatr nedeni hipertiroidi ise tedavi hipertiroidinin sebebine göre yapılır. (Hipertiroidi tedavisine bakınız).

Multinoduler guatr gibi, guatrların birçoğunda kanda tiroid hormonları normal sınırlar içindedir. Bu guatrlar doğru tanı konduktan sonra tedavi gerektirmeden izlenebilirler. Bu durumda hastalar hipertiroidi veya hipotiroidi gelişme riskine karşı aydınlatılmalıdır.Basit difüz guatr yıllar içinde tedavisiz kalır ve/veya guatr oluşumuna sebep olan nedenler devam edecek olursa guatrda bir veya birden fazla nodül oluşabilir.(Nodüler guatr ve multinodüler guatr). Bunlardan otonomi özelliği gelişerek bağımsız hormon sentezi başlayabilir (toksiknodüler ve toksikmultinodüler guatr) Ayrıca,özellikle normal bir çalışan bir nodülde, kanser riski de karşımıza çıkabilir.

Guatrlar ileri derecede büyükse veya izlem sırasında büyür ve ses değişikliği, nefes darlığı, yutma zorluğu gibi baskı belirtileri meydana gelirse yapılacak tedavi cerrahi ile tiroid bezinin alınmasıdır.